یکی از تغییرات آشکار و قابل توجه در سال اول زندگی، رشد جسمانی بچه است .

سال اول زندگی زمان بروز تغییرات متحیر کننده است که در آن نوزادان 25 سانتی‌متر از نظر طول رشد کرده و وزنشان نسبت به زمانِ تولد 3 برابر می‌شود. پس از سال اول کودک دیگر به این سرعت رشد نمی‌کند و این امری طبیعی است .

در زیر نکات مهمی در رابطه با اینکه مقدار و سرعت رشد کودکتان چقدر باید باشد ذکر می گردد:

●  فقط به افزایش وزن فکر نکنید:
 در یک یا چند هفته اول بعد از تولد نوزاد، ۱۰درصد از وزن او کاهش می‌یابد. اما دوباره خیلی زود این وزن از دست رفته را باز می‌یابد. به همین دلیل پزشکان اطفال انتظار دارند وزن نوزاد تا ویزیت ۴ماهگی ۲برابر شود و تا اولین تولدشان این وزن را به سه برابر برسانند.

●  جدول رشد شروع خوبی است:
 پزشک کودکتان رشد او را در جدول قد و وزن بررسی می‌کند. در هر بار معاینه منحنی رشد او باید به سمت بالا بوده و در یک بار ویزیت جهش ناگهانی نداشته باشد (برای مثال از صدک ۱۰به صدک ۵۰).

●  ژن‌ها نیز نقش دارند:
 در حالی که صدک‌های قد و وزن معمولاً در یک حوزه قرار دارند، ژنتیک نقش بزرگی ایفا می‌کند. اگر پدرش یا شما قد بلندی داشته باشید، تعجبی ندارد که قد نوزادتان در صدک نودم و وزن او در صدک پنجاهم باشد.

●  وزن هنگام تولد نوزاد بستگی به عوامل مختلفی دارد از جمله:
 ۱- طول مدت حاملگی : هر چه نوزاد نزدیک تر به پایان نه ماهگی متولد شود وزن بیشتری دارد. بیشترین وزن گیری نوزاد در ۳ ماه آخر حاملگی است.

 ۲- اندازه جثه والدین: اگر والدین به طور غیر معمول جثه ریز یا درشت داشته باشند، نوزاد هم ممکن است بزرگ تر یا کوچک تر از حد معمول متولد شود.

 ۳- عوارض در حین حاملگی : اگر فشار خون مادر بالا بوده و یا بیماری های دیگری در طول حاملگی داشته باشد، نوزاد ممکن است وزن تولد کم تر از معمول داشته باشد و بر عکس چنانچه مادر در طول بارداری مبتلا به بیماری قند (دیابت) باشد نوزاد او ممکن است درشت‎تر از نوزادان دیگر متولد شود.

 ۴- تغذیه در طول حاملگی : اگر جنینی در داخل رحم به دلیل تغذیه ناکافی مادر یا بیماری های مادر در حین حاملگی تغذیه مناسبی نداشته باشد، با وزن کمتر از حالت طبیعی متولد خواهد شد.

 ۵- استعمال دخانیات یا مصرف الکل و یا سایر داروهای غیر مجاز در طول مدت حاملگی توسط مادر: چنانچه مادر در طول مدت حاملگی به مصرف هر یک از این مواد ذکر شده معتاد باشد، نوزاد به هنگام تولد وزن کمتر از معمول خواهد داشت.
 برخی از نوزادان که جثه درشت تر  یا کوچک تر از حد معمول دارند ممکن است در سازگاری و انطباق با زندگی خارج رحمی دچار مشکلات فراوان شوند. برای اینکه پزشک متخصص نوزادان متوجه شود که وزن تولد نوزاد کمتر یا بیش تر از حد طبیعی است، از منحنی رشد استفاده می کند و با استفاده از منحنی رشد پایش رشد کودک را کنترل می نماید
 در هنگام ترخیص از بیمارستان به مادر کارت پایش رشد را تحویل می دهند. در این کارت، اندازه وزن، قد و دور سر نوزاد در منحنی رشد علامت گذاری شده است. شما هر بار که نوزاد را نزد پزشک اطفال می برید باید کارت پایش را همراه داشته باشید تا پزشک در هر معاینه بالینی ، قد، وزن و دور سر کودک را اندازه گیری کرده و در کارت منحنی رشد ترسیم نماید.

  
●  پایش رشد کودک
 توزین منظم کودک، رسم منحنی رشد و اقدامات به موقع و لازم جهت بهبود وضعیت رشد کودک را پایش رشد می گویند.
 این اقدام آسان ترین شیوه پی بردن به چگونگی رشد و در حقیقت ارزیابی سلامت کودک است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‎کند که وزن کودکان تا سن ۳۶ ماهگی هر ماه اندازه‎گیری و میزان رشد آنان ارزیابی شود. در کشور ما معمولا کودکان را در سال اول زندگی هر ۲ ماه یک بار، در سال دوم زندگی هر دو ماه یک بار در سال سوم هر سه ماه یک بار وزن می کنند.

●  اهمیت پایش رشد
 پایش رشد بهترین وسیله برای پی بردن به کفایت تغذیه کودک و بهترین راه اطمینان یافتن از سلامت و رشد مطلوب اوست . هر انحرافی در وضعیت رشد کودک ایجاد شود چون خیلی زود تشخیص داده می شود می توان آن را سریع‎تر اصلاح و از تداوم آن جلوگیری نمود.

●  کارت پایش رشد
 برای پایش رشد باید از کارت پایش رشد استفاده کرد که در حقیقت آینه سلامت کودک و اساس مراقبت از رشد اوست . کارت پایش رشد دارای حداقل سه خط منحنی به عنوان مرجع و خطوط افقی و عمودی است که خطوط افقی مربوط به سن کودک و بر حسب ماه و خطوط عمودی مربوط به وزن کودک و بر حسب کیلوگرم است.
 در هر مراجعه اول کودک به دقت وزن می شود سپس سن دقیق او به ماه به روی خط افقی و وزن او بر روی محور عمودی تعیین می‎گردد، آن‎گاه از تلاقی خط عمودی که از نقطه سن کودک به بالا می رود با خط افقی که از نقطه وزن او به داخل منحنی می رود نقطه ای به دست می آید که در کارت پایش رشد ثبت می شود. ضمن مراجعات مکرر در زمانهایی که قبلاً به آنها اشاره شد و اتصال این نقاط بر روی کارت،منحنی رشد کودک ترسیم می شود.
 همزمان با اندازه گیری وزن و رسم منحنی لازم است قد و دور سر کودک نیز اندازه گیری و روی منحنی مربوطه علامت گذاری و منحنی آن دو نیز رسم شود.

●  رشد طبیعی
 منحنی رشد طبیعی باید پیوسته موازی یکی از خطوط کارت پایش رشد و در ادامه منحنی خود کودک پیش رفته و در فاصله منحنی پایین و منحنی بالای کارت پایش رشد قرار گیرد. قابل ذکر است که منحنی همیشه کاملاً صاف و یکنواخت نیست و ممکن است با نواسانات جزیی همراه باشد.

  
●  انحراف از رشد طبیعی
 انحراف از رشد طبیعی شامل موارد زیر است:
 ۱- رشد کند یا عدم افزایش مناسب وزن در مدت زمان مشخص : افزایش وزن این کودکان کندتر از حالت طبیعی است، یعنی با اینکه مسیر منحنی رشد کودک بالارونده است اما شیب آن ملایم تر از منحنی مرجع است، علامت هشدار دهنده ای است که نیاز به مراقبت ویژه دارد.

 ۲- توقف یا ایست رشد، در این کودکان برای مدتی وزن افزایش پیدا نمی کند که نیاز به بررسی و مراقبت ویژه و پیگیری زود به زود دارد.

 ۳- مسیر منحنی رشد کودک پایین رونده است. نمایان گر کاهش رشد که ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد و پیگیری و اقدام فوری را می طلبد.

 ۴- اضافه وزن بیش از اندازه: رشد کودک از روند رشد طبیعی بیشتر است. این پدیده به علت تغذیه بیش از حد به وجود می آید و اگر تداوم داشته باشد باید مورد بررسی قرار گیرد.

  
●  مراحل تکامل طبيعي كودك
 ابتداي تولد: بيشتر اوقات خوابيده است مي تواند شير بخورد با هر چيز ناراحت كننده اي گريه مي كند.

 شش هفتگي: اشيا؛ را نگاه مي كند. وقتي با او صحبت مي كنيم شروع به تبسم مي كند. روي شكم مي خوابد. وقتي او را از حالت خوابيده مي نشانيم، گردن خود را نمي تواند راست بگيرد (گردن نمي گيرد)

 سه ماهگي:خود به خود مي خندد. چيز متحرك را با چشم دنبال مي كند. گردن مي گيرد. وقتي چيزي در دست او مي گذاريد آنرا مي گيرد.

 شش ماهگي:با كمك مي نشيند. چيزي را از دست به دست ديگر مي دهد.

 هفت ماهگي :
 اكثركودكان :
 * بدون كمك مي نشيند.
 * با حركتي جارويي شكل خود را بطرف اشيا مي كشد.
 * اصوات را تقليد مي كند.
 و نيمي از كودكان :
 * سيلاب هارا كنارهم مي گذارد و صداهايي شبيه يك لغت مي سازد.
 * آغاز خزيدن يا خود را به جلو كشيدن.

 و تعداد كمي از كودكان :
 * با گرفتن دست به چيزي مي تواند بايستد.
 * دست را به حالت خداحافظي تكان مي دهد.
 * اشيا را به هم مي كوبد.

 هشت ماهگي :
 اكثركودكان :
 * به هر دو والد دادا و ماما خطاب مي كند (اختصاصي نيست).
 * آغاز خزيدن.
 * اشيا را از يك دست به دست ديگر مي دهد.
 و نيمي از كودكان :
 * با گرفتن دست به چيزي مي تواند بايستد.
 * بخوبي مي خزد.
 * به اشيا اشاره مي كند.
 و تعداد كمي از كودكان :
 * خود را براي ايستادن به حالت كشيده در مي آورد، دور خانه مي گردد.
 * اشيا را با شست دست و انگشتان بر مي دارد (حالت نيشگوني).
 * در خواست هاي خود را با ژست مخصوص نشان مي دهد.

 
 نه ماهگي :
 نه ماهگي:به خوبي مي نشيند. مي خزد و تلاش مي كند كه بايستد و ماما و بابا ميگويد. با دست باي باي مي كند. بطري شير خود را مي تواند با دست بگيرد و نگه دارد.
 اكثركودكان :
 * سيلابل ها را كنار هم مي گذارد و صدا هاي شبيه يك لغت مي سازد.
 * با گرفتن دست به چيزي مي تواند بايستد.
 و نيمي از كودكان :
 * براي برداشتن اشيا از حركت شست در مقابل انگشتان استفاده مي كند (حركت نيشگوني).
 * با گرفتن دست به مبل ها دور اتاق مي گردد.
 * اشيا را بهم مي كوبد.
 و تعداد كمي از كودكان :
 * به والد اختصاصي به طور صحيح دادا و ماما خطاب مي كند.

 ده ماهگي :
 اكثركودكان :
 * دست را به حالت خداحافظي تكان مي دهد.
 * اشيا را با حركت نيشگوني بر مي دارد.
 * بخوبي مي خزددور خانه مي گردد.
 و نيمي از كودكان :
 * به والد اختصاصي به طور صحيح دادا و ماما خطاب مي كند.
 * به نام خود جواب مي دهد و مفهوم كلمه نه را مي فهمد.
 * درخواست هاي خود را با ژست مخصوص نشان مي دهد.
 و تعداد كمي :
 * با فنجان مي نوشد.
 * براي چند ثانيه بدون كمك مي ايستد.
 * مي تواند اشيا را درون يك ظرف بريزد.

 یازده ماهگي :
 اكثركودكان :
 * به والد اختصاصي به طور صحيح دادا و ماما خطاب مي كند.
 * براي چند ثانيه مي تواند بدون كمك بايستد.
 و نيمي از كودكان :
 * حركات ديگران را تقليد مي كند.
 * مي تواند اشيا را درون يك ظرف بريزد.
 * دستورات ساده را مي فهمد.
 و تعداد كمي از كودكان :
 * بافنجان مي نوشد.
 * به غير از دادا و ماما يك كلمه ديگر مي گويد.
 * در حالت ايستاده خم مي شود.

 دوازده ماه یا يك سالگي :
 وقتي دست او را مي گيريد راه مي رود. چند كلمه مي گويد. كمك مي كند تا به او لباس بپوشانيد.
 و اكثركودكان :
 * حركات ديگران را تقليد مي كند.
 * اصواتي شبيه لغت از دهان خارج مي كند.
 * درخواست هاي خود را با ژست مخصوص نشان مي دهد.
 و نيمي از كودكان :
 * به غير از دادا و ماما يك كلمه ديگر مي گويد.
 * چند قدم بر مي دارد
 * دستورات ساده را مي فهمد و به آن ها پاسخ مي دهد.
 و تعداد كمي از كودكان :
 * با مداد رنگي خط مي كشد.
 * بخوبي راه مي رود.
 * به غير از دادا و ماما 2 كلمه ديگر هم مي گويد.

 هجده ماهگي: کودک خوب راه مي رود. از پله ها بالا مي رود. كتاب را به صورت چند برگي چند برگ ورق مي زند (البته پاره هم مي كند.) مي تواند حدود 10 كلمه را بگويد تا اندازه اي خودش غذا مي خورد.

 دو سالگي: خوب مي دود به تنهايي از پله ها بالا و پايين مي رود. كتاب را يك برگ يك برگ ورق مي زند. لباسهاي ساده را خودش مي پوشد و جملات دو يا سه كلمه اي مي سازد. نياز به دستشوئي را مي گويد.

  
 سه سالگي: کودک سه چرخه سوار مي شود. خودش لباس مي پوشد ولي دكمه ها را نمي تواند ببندد. تا 10 شماره مي شمارد كلمات جمع را مي تواند بكار برد. سئوال مي كند. خودش غذا مي خورد.

  
 چهار سالگي: با پاهاي متناوب از پله ها بالا و پايين مي رود (قبلا“ يك پا يك پا اين كار را مي كرده است.) يك توپ را مي تواند بالا بيندازد روي يك پا مي ايستد (لي لي مي كند.) يك رنگ را حد اقل مي شناسد. دست و صورت خود را خودش مي شويد. براي شستشو در دستشوئي كمك مي گيرد.

  
 پنج سالگي: کودک از شكل يك مثلث مي تواند كپي كند و آنرا رسم كند. توپ را مي گيرد و پرت مي كند، چهار رنگ را مي شناسد. بدون كمك لباسهايش را مي پوشد و درمي آورد.